എഡ്വേർഡ് ജെന്നർ വാക്സിനേഷൻ യുഗത്തിന്റെ പ്രാണേതാവ്

ബ്രിട്ടീഷ് ഭിഷഗ്വരനും ശാസ്ത്രജ്ഞനുമായ എഡ്വേർഡ് ജന്നർ (Edward Jenner 1749 –1823)  ആയിരുന്നു പകർച്ചവ്യാധി പ്രതിരോധത്തിനുള്ള  ഏറ്റവും ഫലവത്തായ മാർഗ്ഗമായ  വാക്സിനേഷൻ, പതിനെട്ടാം നൂറ്റാണ്ടിന്റെ അവസാന നാളുകളിൽ ശാസ്ത്രീമായി വികസിപ്പിച്ചെടുത്തത്. ഗോവസൂരി പ്രയോഗത്തിലൂടെ എണ്ണിയാലൊടുങ്ങാത്തവരെ മരണവക്ത്രത്തിൽ നിന്നും  രക്ഷിച്ചയാൾ എന്ന നിലയിൽ  ജന്നർക്ക് വൈദ്യശാസ്ത്ര ചരിത്രത്തിൽ  അത്യുജ്വല സ്ഥാനമാണുള്ളത്. രോഗപ്രതിരോധ ശാസ്ത്രത്തിന്റെ (Immunology) പിതാവെന്ന് നിലയിലും  ജന്നർ പ്രസിദ്ധനാണ്.

ബെർക്കിലിയിലെ പൂരോഹിതനായിരുന്ന റവറന്റ് സ്റ്റീഫൻ ജെന്നറുടെ മകനായി ജനിച്ച  ചെറുപ്പത്തിൽ തന്നെ അക്കാലത്തെ  മറ്റ് പല  കുട്ടികളെയും പോലെ ജെന്നറും വസൂരിക്കെതിരായ ഇനോക്കുലേഷാന് വിധേയനാക്കപ്പെട്ടിരുന്നു.  14 മത്തെ വയസ്സുമുതൽ ജന്നർ ദാനിയൽ ലുഡ് ലോ (Daniel Ludlow) എന്ന സർജന്റെ കീഴിൽ ഏഴുവർഷം വൈദ്യപരിശീലനം നടത്തി. 1770 ൽ തന്റെ 23 മത്തെ വയസ്സിൽ ജെന്നർ പ്രസിദ്ധ സർജൻ ജോൺ ഹണ്ടറിന്  (John Hunter 1728–1793) കീഴിൽ സെന്റ് ജോർജ്ജ് ആശുപത്രിയിൽ ശസ്ത്രക്രിയയിലും ശരീരശാസ്ത്രത്തിലും മൂന്നുവർഷം പരിശീലനം നേടി.  ഹണ്ടർ ഇംഗ്ലണ്ടിലെ അക്കാലത്തെ പ്രസിദ്ധനായ സർജൻ മാത്രമായിരുന്നില്ല ജീവശാസ്ത്രജ്ഞനും ശാസ്ത്ര ഗവേഷകനും കൂടിയായിരുന്നു. ജന്നറിലെ ഗവേഷകനെ വളർത്തിയെടുക്കുന്നതിൽ ഹണ്ടർ വലിയ പങ്ക് വഹിച്ചു. കുയിലിന്റെ മുട്ട അടവെപ്പ്   (Hatching) രീതിയെക്കുറിച്ചും പക്ഷികളുടെ ദേശാടന യാത്രയെക്കുറിച്ചും ജന്നർ ഹണ്ടറുടെ മേൽനോട്ടത്തിൽ  നടത്തിയ പഠനങ്ങൾ  ആദ്യകാലത്ത് ശാസ്ത്രലോകം തിരസ്കരിച്ചെങ്കിലും പിന്നീട് അംഗീകരിക്കേണ്ടിവന്നിരുന്നു.  ഹണ്ടറുമായി ജന്നർക്കുണ്ടായിരുന്ന ഊഷ്മളമായ ഗുരു ശിഷ്യ ബന്ധം ഹണ്ടർ മരണമടയുന്നത് വരെ നീണ്ടുനിന്നു. 1773 ൽ സ്വന്തം നാട്ടിലേക്ക് മടങ്ങിയ ജെന്നർ ബർക്കിലിക്കടുത്ത് കുടുംബ ഡോക്ടറായി സേവനമാരംഭിച്ചു,  അക്കാലത്ത് നാട്ടിലുണ്ടായിരുന്ന ചില സംഘടനകളുമായി ചേർന്ന് ലേഖനമെഴുത്തിലൂടെയും മറ്റും  ആരോഗ്യം വിജ്ഞാനം ജനങ്ങളെലെത്തിക്കുന്നതിനായി ശ്രമിച്ചിരുന്നു.

തന്റെ വൈദ്യപരിശീലനകാലത്ത് ഒരു പാൽക്കാരി (Milkmaid) തനിക്ക് ഗോവസൂരി വന്നിട്ടുള്ളത് കൊണ്ട് വസൂരിയുണ്ടാവില്ല, താൻ വിരൂപിയാവില്ല എന്ന പറഞ്ഞത് ഹണ്ടറുടെ മനസ്സിൽ തങ്ങി നിന്നിരുന്നു. ഗോവസൂരി ബാധിച്ച   മറ്റു പാൽക്കാ‍രികൾക്കും   വസൂരിവരാറില്ലെന്ന്  ജെന്നർ നിരീക്ഷിച്ചു.  വസൂരിമൂലം  മുഖത്ത് വടുക്കളൊന്നും  വരാതിരുന്നതിനാൽ അവരിൽ പലരും സുന്ദരികളായി കാണപ്പെട്ടു.  ഗോവസൂരി പാൽക്കാരികളെ വസൂരി രോഗത്തെ  പ്രതിരോധിക്കുന്നതിൽ സഹായിക്കുന്നുവെന്ന് ജന്നർ അനുമാനിച്ചു.

തന്റെ ഗുരു ജോൺ ഹണ്ടർ പഠനകാലത്ത് നൽകിയ “വെറുതെ ആലോചിച്ചിരിക്കാതെ ക്ഷമയോടും സൂക്ഷ്മതയോടും കൂടി ശ്രമിച്ച്  നോക്കൂ” (“don’t think, try; be patient, be accurate…”) എന്ന ഉപദേശം സംശയിച്ച് സമയം കളയാതെ ധീരമായി  ഗോവസൂരി പ്രയോഗത്തിനായുള്ള ശാസ്ത്ര പരീക്ഷണങ്ങൾ നടത്താൻ  ജന്നർക്ക് പ്രചോദനമായി. 1796 മെയ് 14 ന് ജന്നർ തന്റെ  നിരീക്ഷണം  ശരിയോയെന്ന് പരീക്ഷിച്ച് നോക്കാൻ തീരുമാനിച്ചു.  ബ്ലോസ്സം എന്ന പശുവിൽ നിന്നും ഗോവസൂരി ബാധിച്ച സാറാ നെൽമ്സ് എന്ന പാൽക്കാരിയുടെ ശരീരത്തിലെ കുമിളയിൽ നിന്നുമെടുത്ത പഴുപ്പ് ജന്നർ തന്റെ തോട്ടക്കാരന്റെ മകൻ ജെയിംസ് ഫിപ്പ്സിന്റെ രണ്ടും കൈകളിലും കീറലുണ്ടാക്കി അതിലേക്ക് പകർത്തി.  ഫിപ്പ്സിന് ഒന്ന് രണ്ട് ദിവസം പനിച്ചതല്ലാതെ മറ്റ് പ്രശ്നങ്ങളൊന്നും ഉണ്ടായില്ല. ജൂലൈ മാസം  ജന്നർ, വസൂരിബാധിച്ചവരുടെ കുരുക്കളിലെ പഴുപ്പ്  പിപ്പ്സിൽ കുത്തിവച്ചു.  എന്നാൽ ഫിപ്പ്സിന് വസൂരി രോഗമുണ്ടായില്ല. ഗോവസൂരി ബാധിച്ചവരുക്ക് വസൂരി രോഗം ഉണ്ടാവില്ലെന്ന് ഈ പരീക്ഷണത്തിലൂടെ ജന്നർക്ക് ബോദ്ധ്യമായി തന്റെ പരീക്ഷണം വിവരിച്ച് കൊണ്ട് ജെന്നർ നൽകിയ   പ്രാഥമിക പഠന റിപ്പോർട്ട് പക്ഷേ റോയൽ സൊസൈറ്റി നിരാകരിക്കുകയാണുണ്ടായത്.

ജന്നർ പിന്നീട് തന്റെ മകൻ റോബർട്ട് അടക്കം 23 പേരിൽ ഇതേ പരീക്ഷണം  ആവർത്തിച്ചു. ഗോവസൂരിയുള്ളവരിൽ നിന്നും പഴുപ്പ് സ്വീകരിച്ച ആർക്കും പിന്നീട് വസൂരിരോഗാണു നൽകിയിട്ടും   രോഗമുണ്ടായില്ല.  വാക്സിൻ നൽകിയശേഷം രോഗാണു നൽകി രോഗപ്രതിരോധം ഉറപ്പുവരുത്തുന്ന ചലഞ്ചു ചെയ്യുക (Challenge) എന്ന് പിൽക്കാലത്ത് വിശേഷിപ്പിച്ച ശാസ്ത്ര പരീക്ഷണ രീതിയാണ് ജന്നർ ഇവിടെ പ്രയോഗിച്ച് നോക്കിയത്.  വസൂരി പ്രതിരോധത്തിനായി താൻ ആവിഷ്കരിച്ച രീതിയെ, ഇനാക്കുലേഷൻ എന്നതിനു നിന്നും വ്യത്യസ്തമായി വാക്സിനേഷൻ (Vaccination) എന്ന് ജെന്നർ പേരിട്ടു. പശു എന്നാണർത്ഥമുള്ള വക്ക (Vacca),  ഗോവസൂരിക്കുള്ള വാക്സിനിയ (Vaccinia) എന്നീ  ലാറ്റിൻ വാക്കുകളിൽ നിന്നുമാണ് ജന്നർ വാസ്കിനേഷൻ എന്ന പ്രയോഗം രൂപപ്പെടുത്തിയത്.  1798 ൽ തന്റെ പരീക്ഷണ നിരീക്ഷണങ്ങൾ കൂടുതൽ വിശദമാക്കി കൊണ്ട്  ഒരന്വേഷണം (An Inquiry) എന്ന പേരിൽ പ്രസിദ്ധമായ  ഒരു നീണ്ട പ്രബന്ധം  ജന്നർ തയ്യാറാക്കി. (An Inquiry into the Causes and Effects of the Variolae Vaccinae). വൈദ്യശാസ്ത്രലോകം ജന്നറുടെ പ്രബന്ധത്തെ ചിലർ അനുകൂലിച്ചും അതിലേറെ പേർ എതിർത്തുമുള്ള സമ്മിശ്രപ്രതികരണത്തിലൂടെയാണ് സ്വീകരിച്ചത്. വാക്സിനേഷനെ കളിയാക്കി കൊണ്ടുള്ള കാർട്ടുണുകളും ഫലിതോക്തികളും നിരവധി മാസികളിലും പത്രങ്ങളിലും പസിദ്ധീകരിക്കപ്പെട്ടത് ജനങ്ങളിൽ ആശയക്കുഴപ്പവും ആശങ്കയുമുണ്ടാക്കി. വൈദ്യലോകത്തെ ഭൂരിപക്ഷവും ജെന്നറുടെ നിഗമനങ്ങളെ ശക്തമായി നിരാകരിക്കയാണുണ്ടായത്.

ജെന്നർക്ക് പുറമെ മറ്റ് നിരവധി ഗവേഷകരും ഭിഷഗ്വരന്മാരും  ഗോവസൂരി പ്രയോഗത്തിലൂടെ  മനുഷ്യരിലെ വസൂരിയെ പ്രതിരോധിക്കാനാവുമെന്ന നിഗമനത്തിലെത്തിയിരുന്നതായി തെളിഞ്ഞിട്ടുണ്ട്  1768 ൽ ഇംഗ്ലീഷ് സർജൻ ജോൺ ഫ്യൂസ്റ്റെർ (John Fewster: 1738–1824) ഗോവസൂരിബാധിച്ചവരെ   വസൂരി പിടിപെടില്ലെന്ന്   അഭിപ്രായപ്പെട്ടിരുന്നു. 1770 കൾക്ക്  ശേഷം ഇംഗ്ലണ്ടിലും ജർമ്മനിയിലുമായി കുറഞ്ഞത്  അഞ്ച്  ഗവേഷകർ  ഗോവസൂരി പ്രയോഗം നടത്തി വസൂരി പ്രതിരോധിക്കാൻ ശ്രമിച്ചിരുന്നു. ബെഞ്ചമിൻ ജെസ്റ്റി (Benjamin Jesty 1736 – 1 1816)  എന്ന ധനിക കൃഷിക്കാരൻ ഗോവസൂരി ബാധിച്ച പശുക്കളുടെ അകിടിൽ നിന്നും രോഗം പകരുന്ന പാൽക്കാരികളുടെ കൈകളിൽ കുമിളകൾ വരാറുണ്ടെന്നും ഇവർക്ക് വസൂരി വരാറില്ലെന്നും പലരുടെയും ശ്രദ്ധയിൽ പെടുത്തുകയും 1774 ൽ വസൂരി ബാധയെ തുടർന്ന് തന്റെ ഭാര്യയേയും രണ്ട് മക്കളേയും ഗോവസൂരി പ്രയോഗത്തിന് വിധേയരാക്കുകയും ചെയ്തതായി രേഖകളുണ്ട്.. പിന്നീട് ഫ്രാൻസിൽ 1780 ൽ രാഷ്ടീയ നേതാവായിരുന്ന ജാക്വസ് പൊമിയറും (Jacques Antoine Rabaut  Pommier 1744- 1820 ) സമാന നിരീക്ഷണം നടത്തിയിരുന്നു

എങ്കിലും പരീക്ഷണ നിരീക്ഷണങ്ങളിലൂടെ ജെന്നറാണ് ഗോവസൂരി പ്രയോഗത്തിന്റെ ശാസ്ത്രീയ അടിത്തറ  വികസിപ്പിച്ചെടുത്തത്.  ദീർഘകാലത്തിന് ശേഷമാണെങ്കിലും ശാസ്ത്രലോകത്തിന് ജന്നർ ശാസ്തീയമായി തെളിയിച്ച ഗോവസൂരി പ്രയോഗം മനുഷ്യരിൽ വസൂരി പ്രതിരോധിക്കാനുള്ള ഏറ്റവും ഫലവത്തായ മാർഗ്ഗമാണെന്ന്  അംഗീകരിക്കേണ്ടിവന്നു. ലണ്ടനിൽ റോയൽ കോളേജ് ഓഫ് സർജൻസിന്റെ പ്രസിഡണ്ടും ഉലപതിഷ്ണുവുമായ  സർജൻ ഡോ ഹെൻട്രി ക്ലൈൻ (Henry Cline 1750–1827), ഫിസിഷ്യൻ ഡോ ജോർജ്ജ് പീയേഴ് സൺ (George Pearson: 1751–1828), ഭിഷഗ്വരനും സസ്യശാസ്ത്രജ്ഞനുമായ വില്യം വുഡ് വിലെ (William Woodville: 1752–1805)  എന്നിവർ വാസ്കിനേഷേന്റെ പ്രചാരകരായി വരികയും നിരവധി പേർക്ക് വാക്സിനേഷൻ നൽകുകയും ചെയ്തത് വാക്സിനേഷന്റെ സ്വീകാര്യത പൊതു സമൂഹത്തിൽ വർധിപ്പിച്ചു

ജന്നർ വാക്സിനേഷൻ നൽകാൻ തയ്യാറുള്ളവർക്ക് വാക്സിൻ തയ്യാറാക്കി നൽകി. ലണ്ടനിലെ അക്കാലത്ത് പ്രസിദ്ധനായ ഫിസിഷ്യൻ ജോൺ ഹെഗാർത്ത്  (John Haygarth 1740 –1827)  1800 ൽ ജന്നറിൽ നിന്നും  നേരിട്ട്ര് വാക്സിനേഷന് വിധേയനായത് വാക്സിനേഷന് വലിയ സമൂഹ്യാഗീകാരം നേടികൊടുക്കുന്നതിന് കാരണമായി. അമേരിക്കൻ ഫിസിഷ്യനും ഹാർവാർഡ് മെഡിക്കൽ സ്ക്കൂളിന്റെ സ്ഥാപകരിലൊരാളുമായ ബഞ്ചമിൻ വാട്ടർഹൌസ് (Benjamin Waterhouse: 1754- 1846) വാക്സിനേഷൻ അമേരിക്കയിൽ പ്രചരിപ്പിക്കാൻ മുൻ കൈയെടുത്തു. വാക്സിനേഷന് പൂർണ്ണ പിന്തുണ നൽകിയ അമേരിക്കൻ പ്രസിഡണ്ട് തോമസ് ജേഫേഴ്സൺ (Thomas Jefferson (1743 – 1826)  അമേരിക്കയിൽ വാസ്കിനേഷൻ പദ്ധതി നടപ്പിലക്കുന്നതിനായി രൂപീകരിച്ച ദേശീയ വാക്സിൻ ഇൻസ്റ്റിറ്റ്യൂട്ടിന്റെ  തലവനായി വാട്ടർഹൌസിനെ നിയമിച്ചു. റോമിൽ പോപ്പ് പയസ് ഏഴാമൻ (Pope Pius VII: 1742-1823), ഇറ്റാലിയിലെ പ്രസിദ്ധ ഭിഷഗ്വരൻ ലുയിജി സക്കോ (Luigi Sacco: 1769-1836). എന്നിവരും വാക്സിനേഷന് അനുകൂലമായ നിലപാട് സ്വീകരിച്ചു.

ബ്രിട്ടനുമായി യുദ്ധത്തിലായിരുന്ന നെപ്പോളിയൻ (Napoleon Bonaparte 1769 –1821) പ്രഞ്ച് പട്ടാളക്കാരെ മുഴുവൻ വാക്സിനേഷന് വിധേയരാക്കുകയും ജെന്നറിന് ഒരു മെഡൽ സമ്മനിക്കുകയും ചെയ്തൂ. ജന്നറുടെ അഭ്യർത്ഥനപ്രകാരം നെപ്പോളിയൻ രണ്ട് ബ്രിട്ടീഷ് യുദ്ധതടവുകാരെ മോചിപ്പിക്കയും നാട്ടിലേക്ക് മടങ്ങാ‍ൻ അനുവദിക്കയും ചെയ്തു. മനുഷ്യരാശിയുടെ ഏറ്റവും മഹാ‍നായ ഉപകാരിയുടെ അഭ്യർത്ഥന തനിക്ക് നിരസിക്കാൻ കഴിയില്ലെന്ന് നെപ്പോളിയൻ അഭിപ്രായപ്പെട്ടൂ.

ജെന്നറുടെ പരീക്ഷണങ്ങളുടെയും നിഗമനങ്ങളുടെയും അടിസ്ഥാനത്തിലാണ് ആധുനിക രോഗപ്രതിരോധ ശാസ്ത്രസിദ്ധാന്തങ്ങൾ (Immunology) വികസിപ്പിച്ചെടുത്തത്.  1840 ൽ ബ്രിട്ടീഷ സർക്കാർ വെരിയോളേഷൻ നിരോധിക്കയും ഗോവസൂരി പ്രയോഗം സൌജന്യമായി ലഭ്യമാക്കി വാക്സിനേഷൻ നിയമം നടപ്പിലാക്കി; വാക്സിനേഷന്റെ വിജയം യൂറോപ്പിൽ പ്രസിദ്ധമായതിനെ തുടർന്ന് 1803 മുതൽ 1806 വരെ സ്പാനിഷ് ഭിഷഗ്വരനായ പ്രാങ്കോയിസ് ബാൽമിസ്  (Francisco Javier de Balmis  1753 –1819) സ്പാനിഷ് അമേരിക്ക,  ഫിലിപ്പൈൻസ്, ചൈന എന്നിവിടങ്ങളിൽ അനേകായിരങ്ങളെ വാക്സിനേറ്റ് ചെയ്യുന്നതിനുള്ള ചരിത്ര പ്രസിദ്ധമായ ബാൽമിസ് പര്യടനം (Balmis Expedition)  വിജയകരമായി സംഘടിപ്പിച്ചു.  വൈദ്യശാസ്ത്ര ചരിത്രത്തിലെ ആദ്യത്തെ അന്തരാഷ്ട്ര വാക്സിനേഷൻ സംരംഭമായിരുന്നു അത്. ഇത്രത്തോളം മഹത്തായ മറ്റൊരു ജീവകാരുണ്യ പ്രവർത്തനവും ലോകചരിത്രത്തിലുണ്ടായിട്ടില്ലെന്ന് ജന്നർ അഭിപ്രായപ്പെട്ടു.  ബാൽമിസ് പര്യടനത്തിൽ നിന്നും പ്രചോദനമുൾക്കൊണ്ടാണ് പിൽക്കാലത്ത് റോട്ടറി ഇന്റർനാഷണലിന്റെ പ്രസിഡന്റ് ഡോ കാർലോസ് കൻസ്ക്കോ (Dr. Carlos Canseco González 1921-2009) അന്തരാഷ്ട്ര പൾസ് പോളിയോ പരിപാടി ആരംഭിച്ചത്.

സാമ്പത്തിക ബുദ്ധിമുട്ടനുഭവിച്ച ജെന്നർക്ക് ബ്രിട്ടീഷ് സർക്കാർ 10,000 പൌണ്ട് അനുവദിച്ചു. 1807 ൽ റോയൽ കോളേജ് ഓഫ് ഫിസിഷ്യൻസ് വാക്സിനേഷന്റെ ഫലസിദ്ധി അംഗീകരിച്ചതിനെ തുടർന്ന് മറ്റൊരു 20,000 പൌണ്ടുകൂടി  നൽകി. നിരവധി അംഗീകാരങ്ങൾ ജീവിതത്തിന്റെ അവസാന നാളുകളിൽ ജെന്നറെ തേടിയെത്തി. അമേരിക്കൻ  സ്വീഡിഷ് സയൻസ് അക്കാദമികളിൽ ജെന്നർക്ക് അംഗത്വം നൽകി. 1803 ൽ വാക്സിനേഷൻ പ്രോത്സാഹിപ്പിച്ച് വസൂരി നിർമ്മാർജ്ജനം ചെയ്യുന്നതിനായി രൂപീകരിച്ച ജേന്നേറിയൻ സൊസൈറ്റിയുടെ അദ്ധ്യക്ഷനായി ജന്നറെ തെരഞ്ഞെടുത്തു. പിന്നീട് റോയൽ സൊസൈറ്റി ഓഫ് മെഡിസിനായി പുനർനാമകരണം ചെയ്ത 1806 രൂപീകരിച്ച മെഡിക്കൽ ആന്റ് ചിറർജിക്കൽ സൊസൈറ്റിയിൽ അംഗമായി ജന്നർ നിരവധി അക്കാദമിക്ക് പ്രബന്ധങ്ങൾ അവതരിപ്പിച്ചു.

വാസ്കിനേഷൻ പ്രചാരണത്തിനായി മുഴുവൻ സമയം ചെലവഴിക്കേണ്ടി വന്ന ജെന്നർക്ക് വൈദ്യസേവനം തുടരാൻ കഴിഞ്ഞില്ല. ജെന്നർ തന്റെ വീട്ടിലെ തോട്ടത്തിൽ സ്ഥാപിച്ച വാക്സീനിയ ക്ഷേത്രം (Temple of Vaccinia) എന്ന പേരിട്ട ഒരു കുടിലിൽ താമസിച്ച് ദരിദ്രരെ സൌജന്യമായി വാക്സിനേറ്റ് ചെയ്യാനാരംഭിച്ചു.  പിന്നീട്  ബർക്കിലിയിൽ ഗ്രാമീണ ഡോക്ടറായി സേവനമാരംഭിച്ചു.  നിർഭാഗ്യവശാൽ കഷ്ടകാലം ജെന്നറെ പിന്തുടർന്ന് കൊണ്ടിരുന്നു.1810 ജെന്നറുടെ മൂത്ത മകൻ എഡ്വേർഡും സഹോദരി മേരിയും രണ്ട് വർഷം കഴിഞ്ഞ് മറ്റൊരു സഹോദരി ആനിയും 1815 ൽ ഭാര്യ കാതറിനും അക്കാലത്തെ പ്രധാന പകർച്ചവ്യാധികളിലൊന്നായിരുന്ന ക്ഷയരോഗം ബാധിച്ച് മരണമടഞ്ഞു.

1820 ൽ ജന്നർക്ക് പക്ഷാഘാതമുണ്ടായെങ്കിലും അതിൽ നിന്നും അദ്ദേഹം സുഖം പ്രാപിച്ചു രോഗികളെ പരിശോധിക്കുന്നത് തുടർന്നു.  മരണാവസ്ഥയിലെത്തിയ തന്റെ  ചികിത്സയിലുണ്ടായിരുന്ന ഒരു രോഗിയെ ജനുവരി 23, 1823 ൽ  പരിശോധിക്കാൻ പോയിരുന്നു, അതായിരുന്ന ജന്നർ ചികിത്സിച്ച അവസാന രോഗി.  രണ്ട് ദിവസങ്ങൾക്ക് ശേഷം 1823 ജനുവരി 25 നുണ്ടായ കടുത്ത പക്ഷാഘാതത്തെ തുടർന്ന് ശാസ്ത്രലോകത്തെ ആ മഹാപ്രതിഭ തന്റെ  73 മത്തെ വയസ്സിൽ ജനുവരി 26 ന് മരണമടഞ്ഞു.

ജന്നറുടെ ആദ്യപരീക്ഷണത്തിൽ പങ്കെടുത്ത സാറാ നെൽമ്സിന് ഗോവസൂരി നൽകിയ ബ്ലോസം എന്ന പശുവിന്റെ തൊലി സംരക്ഷീച്ച്  ലണ്ടനിലെ സെന്റ് ജോർജ്ജ് ആശുപത്രിയിൽ പിൽക്കാലത്ത്  സൂക്ഷിച്ചു. ബർക്കിലിയിലെ ജന്നറുടെ കുടുംബവീടായ  ചാൻ ട്രി ഹൌസ് (Chantry House)) 1985 ൽ  എഡ്വേർഡ് ജന്നർ മ്യൂസിയമാക്കി മാറ്റി. ചന്ദ്രനിലെ ക്രേറ്ററിന് ജന്നറിന്റെ ബഹുമാനാർത്ഥം ജന്നർ എന്ന പേരിട്ടു ഓക്സ് ഫോർഡ് സർവകലാശാലയിൽ നവംബർ 2005 ൽ ജന്നർ ഇൻസ്റ്റിറ്റ്യൂട്ട് സ്ഥാപിച്ചു. ഇംഗ്ലണ്ടിലെ നിരവധി സ്ഥാലങ്ങൾക്ക് പുറമേ ജന്നർ വാക്സിനേഷൻ നൽകിയതിന്റെ ശതവാർഷികത്തിന് ജപ്പാനിലെ ടോക്കിയോ മ്യൂസിയത്തിലും  ജന്നറുടെ പ്രതിമ സ്ഥാപിച്ചിട്ടുണ്ട്.

പ്രസിദ്ധമായ അമേരിക്കൻ സംഭ്രമ ടി വി ഷോ ദി വാൽകിംഗ് ഡെഡിൽ (The Walking Dead) ജന്നറെ പരാമർശിക്കുന്നുണ്ട്.

ജന്നറുടെ കൃതികൾ 

1. An Inquiry into the Causes and Effects of the Variolæ Vaccinæ: 1798
2. Further Observations on the Variolæ Vaccinæ, or Cow-Pox: 1799
3. A Continuation of Facts and Observations relative to the Variolæ Vaccinæ 1800
4. The Origin of the Vaccine Inoculation: 1801

ജെന്നറിനെക്കുറിച്ചുള്ള  പ്രധാന പുസ്തകങ്ങൾ:

1. The Life of Edward Jenner (With Illustrations of His Doctrines, and Selections from His Correspondence) : John Baron 1927
2. The Life of Edward Jenner M.D., F.R.S.: Naturalist, and Discoverer of Vaccination: Frederic Dawtrey Drewitt  1931
3. Edward Jenner 69 Success Facts – Everything You Need to Know about Edward Jenner :Philip Reilly 2014

റഫറൻസ് 

1. Edward Jenner and the history of smallpox and vaccination: Stefan Riedel, Proc (Bayl Univ Med Cent). 2005 Jan; 18(1): 21–25.

Happy

1 20 %

Sad

0 0 %

Excited

3 60 %

Sleepy

0 0 %

Angry

0 0 %

Surprise

1 20 %