Read Time:10 Minute

ഹരിലക്ഷ്മി എ

Intern, Institute for Communicative and Cognitive Neurosciences(ICCONS), Shornur.

Add your content…

ഡോപമിൻ നിയന്ത്രിത സോഷ്യൽ മീഡിയ ലൂപ്പ്

നമ്മൾ വിവരങ്ങൾ പങ്കിടുകയും ഉപയോഗിക്കുകയും ചെയ്യുന്ന രീതിയിൽ വിപ്ലവം സൃഷ്ടിച്ച ഒന്നാണ് സോഷ്യൽ മീഡിയ. എന്നാൽ അനന്തമായ ഈ ലോകത്ത് ആകർഷിതരാകുന്നതിന് പിന്നിൽ നമ്മുടെ പെരുമാറ്റത്തെ നിയന്ത്രിക്കുന്ന ഒരു ശക്തിയുണ്ട്.

ഡോപമിൻ (dopamine). “ഫീൽ-ഗുഡ് ന്യൂറോ ട്രാൻസ്മിറ്റർ” എന്നറിയപ്പെടുന്ന ഡോപമിൻ പ്രതിഫലം (reward), പ്രചോദനം (motivation), ആനന്ദം (pleasure) എന്നിവ പ്രദാനം ചെയ്യുന്നതിൽ പ്രധാന പങ്ക് വഹിക്കുന്നു. നമ്മുടെ ഫോണുകൾ താഴെ വെക്കാൻ നമ്മൾ ബുദ്ധിമുട്ടുന്നതിന് ഒരു പ്രധാന കാരണം ഇതാണ്.

ഡോപമിൻ എങ്ങനെ പ്രവർത്തിക്കുന്നു?

ഒരു പ്രതിഫലം പ്രതീക്ഷിക്കുമ്പോഴോ ലഭിക്കുമ്പോഴോ തലച്ചോറിൽ ഡോപമിൻ പുറത്തുവിടുന്നു. അതുകൊണ്ടാണ് സോഷ്യൽ മീഡിയയിൽ ലൈക്ക്, കമന്റ് അല്ലെങ്കിൽ നോട്ടിഫിക്കേഷൻ എന്നിവ പ്രതീക്ഷിക്കുന്നത് ഡോപമിന്റെ കുതിച്ചുചാട്ടത്തിന് കാരണമാകുന്നത്. പ്രവചനാതീതമായ പ്രതിഫലങ്ങൾ വാഗ്ദാനം ചെയ്ത് നമ്മെ ആകർഷിക്കുന്ന ഈ സംവിധാനം പ്രയോജനപ്പെടുത്തിയാണ് സാമൂഹിക പ്ലാറ്റ്ഫോമുകൾ രൂപകൽപ്പന ചെയ്തിരിക്കുന്നത്.

ഉദാഹരണത്തിന്, നിങ്ങൾ ഒരു നോട്ടിഫിക്കേഷൻ ശബ്ദം കേൾക്കുന്ന നിമിഷത്തെക്കുറിച്ച് ചിന്തിക്കുക. നിങ്ങൾക്ക് അനുഭവപ്പെടുന്ന ആ ചെറിയ ആവേശം ഇല്ലേ? ആ ഡോപമിനാണ് നോട്ടിഫിക്കേഷനു പിന്നിലെ ആനന്ദം തേടാൻ നമുക്ക് പ്രേരണ നൽകുന്നത്.

സോഷ്യൽ മീഡിയ ഫീഡ്ബാക്ക് ലൂപ്പ്

ആസക്തിയുടെ ഒരു ചക്രം സൃഷ്ടിക്കാൻ സോഷ്യൽ മീഡിയ പ്ലാറ്റ്ഫോമുകൾ തലച്ചോറിന്റെ റിവാർഡ് സിസ്റ്റത്തെ പ്രയോജനപ്പെടുത്തുന്നു. ഇത് എങ്ങനെ പ്രവർത്തിക്കുന്നു എന്നത് ഇതാ:

പ്രതീക്ഷകൾ (Anticipation): പ്രതികരണങ്ങൾക്കായി ആകാംക്ഷയോടെ കാത്തിരിക്കുന്ന നിങ്ങൾ ഒരു ഫോട്ടോ പോസ്റ്റ് ചെയ്യുകയോ ഒരു ചിന്ത പങ്കിടുകയോ ചെയ്യുന്നു.
പ്രതിഫലം (Reward): ഒരു ലൈക്ക്, കമന്റ് അല്ലെങ്കിൽ അറിയിപ്പ്, ഒരു ചെറിയ ഡോപമിൻ റിലീസിനെ പ്രേരിപ്പിക്കുന്നു. ഇത് നിങ്ങൾക്ക് സാധൂകരണബോധം (sense of validation) നൽകുന്നു.
ശക്തിപ്പെടുത്തൽ (Reinforcement): ആ ആനന്ദത്തിന്റെ മൂർച്ഛ നമ്മളുടെ ഫീഡിൽ വീണ്ടും പോസ്റ്റ് ചെയ്യാനോ പരിശോധിക്കാനോ നിങ്ങളെ പ്രേരിപ്പിക്കുന്നു. ഈ ചക്രം ആവർത്തിക്കപ്പെടുന്നു.
വർദ്ധനവ് (Escalation): കാലക്രമേണ, നമ്മളുടെ തലച്ചോറിന് അതേ ഡോപമിൻ നേടുന്നതിന് പരിചിതമായ അളവിൽ കൂടുതൽ ലൈക്കുകൾ, ഷെയറുകൾ, അറിയിപ്പുകൾ എന്നിവ വേണ്ടിവരുന്നു. ഇത് നിരന്തരവും അമിതവുമായ ഉപയോഗത്തിലേക്ക് നയിക്കുന്നു.

ഇടവിട്ടുള്ള പ്രതിഫലങ്ങളുടെ പങ്ക്

സോഷ്യൽ മീഡിയ പ്ലാറ്റ്ഫോമുകൾ മനഃപൂർവ്വം പ്രവചനാതീതമായ പ്രതിഫലങ്ങൾ നൽകുന്നു. ചിലപ്പോൾ നമ്മൾക്ക് അനവധി ലൈക്കുകൾ ലഭിച്ചേക്കാം, മറ്റ് സമയങ്ങളിൽ വളരെ കുറച്ചും. ഈ ഇടവിട്ടുള്ള ശക്തിപ്പെടുത്തൽ വളരെ ആസക്തിയുള്ളതും ചൂതാട്ടത്തിന് പിന്നിലെ മനഃശാസ്ത്രത്തെ പ്രതിഫലിപ്പിക്കുന്നതുമാണ്.

ഉദാഹരണത്തിന്, നമ്മളുടെ ഫീഡിലൂടെ സ്ക്രോൾ ചെയ്യുമ്പോൾ അടുത്തത് എന്താണ് ദൃശ്യമാകുമെന്നത് നമ്മൾക്കറിയില്ല. അതിനാൽ, കൂടുതൽ ആനന്ദം നൽകുന്ന ഫീഡുകൾക്ക് വേണ്ടി നമ്മൾ വീണ്ടും സ്ക്രോളിംഗ് തുടരുകയും, അതൊരു ആസക്തിയായി മാറുകയും ചെയ്യുന്നു.

ഡോപമിൻ ലൂപ്പിന്റെ അനന്തരഫലങ്ങൾ

ആസക്തി (Addiction): അമിതമായ സോഷ്യൽ മീഡിയ ഉപയോഗം കൂടുതൽ ഡോപമിൻ ഉത്തേജനം തേടി പോവാൻ ഉപയോക്താക്കളെ പ്രേരിപ്പിക്കുന്നു. ഇത് നിർബന്ധിത സ്ക്രോളിംഗിലേക്ക് (compulsive scrolling) നയിച്ചേക്കാം.
ശ്രദ്ധക്കുറവ് (Reduced attention span): നിരന്തരമായ ഡോപമിൻ ഉത്തേജനം തൽക്ഷണ സംതൃപ്തി (instant gratification) നൽകാത്ത ജോലികളിൽ ശ്രദ്ധ കേന്ദ്രീകരിക്കുന്നത് ബുദ്ധിമുട്ടാക്കുന്നു.
മാനസികാരോഗ്യ പ്രത്യാഘാതങ്ങൾ (Mental health impacts): ഉപയോക്താക്കൾ മറ്റുള്ളവരുമായി സ്വയം താരതമ്യം ചെയ്യുന്നതിനാൽ, അമിതമായ സോഷ്യൽ മീഡിയ ഉപയോഗം ഉത്കണ്ഠ (anxiety), വിഷാദം (depression), ഏകാന്തത (loneliness) എന്നിവ ഉണ്ടാക്കുന്നു.

ഡോപമിൻ ലൂപ്പിൽ നിന്ന് നമുക്ക് എങ്ങനെ രക്ഷപ്പെടാനാകും?

ചില പ്രായോഗിക മാർഗങ്ങൾ ഇതാ:

ഡോപമിൻ ഡിറ്റോക്സ് (Dopamine detox) പരിശീലിക്കുക: നിങ്ങളുടെ തലച്ചോറിന്റെ റിവാർഡ് സിസ്റ്റം പുനഃസജ്ജീകരിക്കുന്നതിന് സോഷ്യൽ മീഡിയയിൽ നിന്ന് പതിവായി ഇടവേളകൾ എടുക്കുക.
അതിർത്തികൾ (Boundaries) നിശ്ചയിക്കുക: സോഷ്യൽ മീഡിയ പരിശോധിക്കുന്നതിന് പ്രത്യേക സമയങ്ങൾ നിശ്ചയിച്ച് ഉപയോഗം പരിമിതപ്പെടുത്തുക.
അറിയിപ്പുകൾ (Notifications) ഓഫ് ചെയ്യുക: നിർബന്ധിത പരിശോധനയിലേക്ക് നയിക്കുന്ന നിരന്തരമായ ട്രിഗറുകൾ കുറയ്ക്കുക.
യഥാർത്ഥ ലോക പ്രവർത്തനങ്ങളിൽ ഏർപ്പെടുക: ഡിജിറ്റൽ ഡോപമിൻ ഹിറ്റുകൾക്ക് പകരം വ്യായാമം, ഹോബികൾ അല്ലെങ്കിൽ നേരിട്ടുള്ള ആശയവിനിമയം പോലുള്ള കൂടുതൽ അർത്ഥവത്തായ പ്രതിഫലങ്ങൾ നൽകുന്ന പ്രവർത്തനങ്ങളിൽ ഏർപ്പെടുക.

സോഷ്യൽ മീഡിയ മോശമല്ല-നമ്മൾ അത് എങ്ങനെ ഉപയോഗിക്കുന്നു എന്നതാണ് പ്രധാനം. ശ്രദ്ധാപൂർവ്വം സമീപിക്കുമ്പോൾ, സാമൂഹിക പ്ലാറ്റ്ഫോമുകൾ പ്രചോദനത്തിന്റെയും ബന്ധത്തിന്റെയും പഠനത്തിന്റെയും ഉറവിടമാകാം. ഉദാഹരണത്തിന്, വിദൂര സുഹൃത്തുക്കളുമായി സമ്പർക്കം പുലർത്താനും വിദ്യാഭ്യാസ അറിവുകൾ കണ്ടെത്താനും അല്ലെങ്കിൽ സർഗ്ഗാത്മക വളർത്താനും അത് നിങ്ങളെ സഹായിക്കും.

ഡോപമിൻ നയിക്കുന്ന സോഷ്യൽ മീഡിയ ലൂപ്പ് നമ്മുടെ തലച്ചോറിന്റെ സ്വാഭാവിക റിവാർഡ് സിസ്റ്റത്തിലേക്ക് പ്രവേശിക്കുന്ന ഒരു ശക്തമായ ശക്തിയാണ്. ഇത് എങ്ങനെ പ്രവർത്തിക്കുന്നുവെന്ന് മനസിലാക്കുന്നത് സോഷ്യൽ മീഡിയയെ യുക്തിപൂർവ്വം ഉപയോഗിക്കാൻ നമ്മെ പ്രാപ്തരാക്കും. അങ്ങനെ ആസക്തിയുടെ കെണിയിൽ വീഴാതെ അതിന്റെ നേട്ടങ്ങളിൽ നിന്ന് നമുക്ക് പ്രയോജനം നേടാം.

ഓർക്കുക, ഡോപമിൻ ലൂപ്പ് നിങ്ങളെ നിയന്ത്രിക്കാൻ അനുവദിക്കുന്നതിനേക്കാൾ നിങ്ങളുടെ ഉപയോഗം നിയന്ത്രിക്കുക എന്നതാണ് പ്രധാനം.